Orman yangınları nasıl başlar? Ormanları nasıl koruyabiliriz?

Cihangir Yiğit / hobitat.com
***
Türkiye’nin birçok noktasında çıkan orman yangınlarının bir kısmında can kayıpları da yaşanırken, son yıllarda dünyanın pek çok farklı bölgelerinde oluşan orman yangınlarında artış olduğu görülüyor. Orman yangınları nasıl başlar? Ormanları nasıl koruyabiliriz?

Bilim insanları, orman yangınlarının tüm dünyada daha sık, daha yoğun ve daha yaygın hale gelmesinden endişe duyuyorlar.

Türkiye’de bir yaz döneminde 35 ilde 129 yangın çıktı. Yangınlar sebebiyle çok sayıda kişi hayatını kaybederken, yüzlerce kişi de yaralandı. Ormana yakın bölgelerdeki yüzlerce ev ve iş yeri de yanarak kullanılamaz hale geldi.

En fazla can kaybının yaşandığı yangınlar

Dünyada bugüne kadar en fazla can kaybının yaşandığı yangınlar ABD’nin batısında ve Avustralya’da görüldü.

Avustralya’da günlerce devam eden yangınlarda çok sayıda kişi yaşamını yitirirken, yaklaşık 3 milyar hayvanın öldüğü tahmin ediliyor. Yangınlarda bir yaz döneminde 186 bin kilometrekarelik bir orman alanı yok oldu.

Her ne kadar özellikle yaz aylarında orman yangınlarının görülmesi doğal kabul edilse de artık bu yangın olayları dünya genelinde daha sık, yaygın ve yoğun bir hale geliyor.

ABD Küresel Değişim Araştırma Programı’nın 2017 tarihli bir raporunda, son yıllarda “orman yangınları faaliyetinde derin bir artış olduğuna” dikkat çekildi.

Akdeniz Ormanları gibi yangına-bağlı yaşayan ve gelişen ekosistemler milyonlarca yıldır doğal sebeplerle, düzenli olarak yanıyor olsa da (ve bu ormanı geliştiren yangınlar, o ormanlar için sağlıklı bir durum olsa da), günümüzdeki yangınların büyük çoğunluğunun sebebi, doğrudan doğruya insanlar ve insanların yaptığı hatalı fiillerdir.

 

Bir yangının başlaması ve devam etmesi için gereken faktörler

Bir yangının başlaması ve devam etmesi için gereken 3 faktör vardır ve bunlara ateş üçgeni adı verilir:

Yakıt: Kolayca yanabilen, yanıcı özellik taşıyan ve ormanda bolca bulunan yaprak, dal, çer çöp gibi doğal maddeler. Ayrıca insan eliyle çıkarılan yangınlarda ateşi başlatmakta kullanılabilecek benzin veya yağ gibi kolay tutuşan maddelerdir.
Oksijen: Yanma işlemi sırasında Oksijen gereklidir ve soluduğumuz havanın %21’ini oluşturan oksijen tüketilir.
Enerji: Yakıtı yani ormandaki dal ve yaprakları oksijen ile temas halindeyken tutuşturabilecek enerjiyi veren bir kıvılcım veya insan eliyle yakılmış bir ateş.

Bu üç unsur bir arada olduğu her durumda, yangınlar çıkar ve yollarına devam ederler: Çünkü yangında ortaya çıkan alevler, enerji açığa çıkmasına sebep olur ve ormanda yanabilecek maddeler ve oksijen olduğu sürece, ormanlar yanmaya devam eder.

Dikkatsizlik ve ihmalkarlık, bazen de kasıtlı çıkarılan yangınlar sebebiyle her yıl milyonlarca hektar orman, kısa sürede yok oluyor. Orman yangınları neden çıkıyor? Ormanların yok olmasının zararları neler? İşte cevaplar…

Özellikle hava sıcaklığının en yüksek seviyelere ulaştığı yaz aylarında, orman yangınları da artış gösteriyor. Hem doğal hayatı hem de yaşadığımız ekosistemi olumsuz etkileyen orman yangınlarını alınacak bazı tedbirlerle önlemek mümkün.

Orman yangınlarını çıkaran doğal ve insani sebepler

Yapılan araştırmalara göre, orman yangınlarının çıkma sebepleri doğal ve insani olmak üzere ikiye ayrılıyor. Doğal yollarla çıkan orman yangınlarının nedenleri yıldırım düşmesi, volkanik patlama veya yüksek sıcaklık olarak belirtiliyor. İnsani sebepler ise ormanlık alana sigara atılması ve piknik sonrası mangal ateşinin ormanda bırakılması gibi nedenler.

Bir de bilinçli olarak ormanların yakıldığına dair görüşler var. Bunun sebebi ise ormanın bulunduğu alanı değersiz kılarak, orada otel, tesis, tarla vb. inşaatlar yapmak olabilir. Ayrıca teröristler tarafından kasten çıkarılan yangınları da buna eklemek mümkün.

Orman Yangınlarının Sebepleri

• İhmal ve dikkatsizlik nedeniyle çıkan orman yangınları
• Ormanda güvenlik tedbiri alınmadan ateş yakılması
• Yakılan ateşin söndürmeden bırakılması
• Sönmemiş sigara izmariti ve kibritin yere atılması
• Orman içinde veya bitişiğindeki tarlalarda istenmeyen ot veya anızın yakılması
• Gece aydınlatma için ormanda ateşle dolaşılması
• Cam ve cam kırıklarının ormanda bırakılması
• Çocukların orman içinde ateşle oynamaları
• Kasıtlı çıkarılan orman yangınları
• Tarla veya otlakları genişletmek için ormanın bilerek yakılması
• Orman içinde yapılan kanunsuz işleri gizlemek için yangın çıkarılması
• Birilerinden intikam almak veya bir şeyi sabote etmek için yangın çıkarılması
• Yabani hayvanları uzaklaştırmak için yangın çıkarılması

Orman Yangınlarının Zararları

• Biyolojik çeşitlilik büyük zarar görür.
• Ormanlarda yaşayan canlıların yaşam alanları yok olur.
• Canlı ve cansız örtünün yok olmasıyla erozyon, sel-taşkın ve hava kirliliği gibi doğal afetlerin sayısında ve hızında artma görülür.
• İklim sisteminde (sıcaklık, rüzgâr, nem ve yağışa doğrudan etki ederek) bozulmalar görülür.
• Orman ve orman ürünlerine dayalı turizm, sağlık, spor, avcılık gibi sektörler olumsuz yönde etkilenir.

Ormanlar yangına karşı nasıl korunmalı, neler yapılmalı?

Uzmanların açıklamalarına göre:

• Ormanlarda yangın çıkmasını engellemek için öncelikle ormana ateşin girmesini önlemek gerekli.
• Yangın riskinin arttığı mart, nisan aylarından itibaren piknik ve mesire alanları dışındaki yerlerde piknik yapmaya izin verilmemelidir.
• Anız ve bahçe atıklarının yakılmasının yasak olmasına rağmen, bu yasağa uyulmadığı biliniyor. Kolluk kuvvetleri tarafından bu yasaklara uyulup uyulmadığı denetlenmelidir.
• Gerekiyorsa riskin en fazla olduğu temmuz ve ağustos aylarında ormana giriş çıkışlar yasaklanmalıdır.
• Orman içindeki yerleşim alanlarında yangın sezonu öncesinde yangınların çıkmaması için neler yapılması gerektiği hakkında bilgiler verilmelidir. Bu eğitimlerde, ayrıca, yangın esnasında ve yangın sonrasında vatandaşların neler yapması gerektiği de açıklanmalı ve yangın riskinin yüksek olduğu yerlerde yangın tahliye planları oluşturulmalıdır.
• Orman içindeki maden, enerji santralleri, çöplük, baz istasyonları, elektrik nakil hatları yangın sezonu öncesinde denetlenmeli ve yangın önleyici tedbirler alınmalıdır.

Orman yangınlarını önlemek için ilk yapılması gereken, tüm halkı bu konuda bilinçlendirmek olmalı. Ormanların hayatımızın devamlılığı için ne kadar önemli olduğunu herkesin öğrenmesi gerekiyor. Doğal denge denilen unsur ormanların yok olmasıyla birlikte bozuluyor, küresel ısınma tehdidi, kuraklık gibi sonuçlar ortaya çıkıyor.

Ormanları korumak için dikkat edilmesi gereken önemli bir konuda ormanda hiçbir çöpümüzü bırakmamak. Çünkü özellikle gazoz şişeleri ve diğer cam parçaları güneşin etkisiyle birlikte büyüteç gibi yakıcı etki oluşturabileceği için onları yerden toplayarak kapalı çöplere atmalıyız.

Bunun dışında keyifli zamanlar geçirdiğimiz piknik sofralarından artan çöplerimizi çöp kutularına atarken mangal artıklarını iyice söndürmeli ve emin olduktan sonra atmalıyız. Sigara izmaritleri tam olarak söndürülmeli ve mutlaka çöp kutularına atılmalı. Bunları çevremizdekilere aktararak ormanlarımız için büyük bir iyilik yapmış olabiliriz.